2020kii wuxuu ahaa mid ka mid ah sanadadii ugu adkaa ee aadanaha soo mara. Faafitaankii xanuunka COVID-19, dad badan ayaa ka huleelay dunida, dad badan oo kalena waxaa la seexiyey isbitaalada, halka intii xanuunka ka badbaaday ay karantiil ku noqdeen guryaha. Waxay keentay taasi in dadku aad ugu xirmaan aaladahooda, maadama aysan jirin wax kale oo la qabto. Dadka ugu badan ee qatimay isticmaalka aaladahooda waxay ahaayeen dhalinyaro isugu jirta rag iyo dumar, taasina waxay aad u saameysay xanuunka caafimaadka maskaxda dhalinyarrada, oo ilaa maanta ay jiraan dad badan oo la dhiban. Barnaamijka ugu weyn ee arrintan sababteeda iska lehna waa TikTok.
TikTok waa barnaamij Chinese ah oo laga daawado muqaalo gaagaaban, waxaana iska leh shirkad fadhigeedu yahay caasimadda Beijing oo lagu magacaabo ByteDance. Waxaa inta badan loo isticmaalaa in lagu duubo muqaalo gaagaaban oo iskugu jira jaalanjiyo, heesaha caanka ah, muqaalo madadaalo ah, iyo kuwa badan oo kuwan oo kale ah. Barnaamijka waxaa laga soo saaray markii ugu horaysay gudaha Shiinaha sanadkii 2016-kii, isagoo wata magaca Douyin, 2017kii ayaa suuqa caalamka loo soo saaray isagoo wata magaca TikTok, inkastoo ilaa waqtigan ay yihiin labo barnaamij oo kala duwan, haddana isku si ayey u shaqeeyaan oo kaliya waxay ku kala duwan yihiin midna gudaha Shiinaha oo kaliya ayaa laga isticmaalaa, kan kalena caalamka kale. Saddex sano kadib markii la soo saaray TikTok 2020kii, TikTok wuxuu noqday barnaamijka loogu soo degsiga badan yahay caalamka oo dhan, isagoo la soo degsaday in ka badan laba billion oo jeer. Waxaa mahad iskaleh dhalinyarada da’doodu u dhaxayso 16-24ka, iyaga ayaa ah macmiisha ugu badan ee barnaamijkan soo dejiyay. Barnaamijkan caanka ah waqti badan kuma qaadan inay soo baxdo cabasho badan laga muujiyay, sida ugaarsashada carruurta yaryar, algorithmkiisa awoodda badan ee kudiidaya inaad waqti yar ka maqnaato, iyo xogta isticmaalayaasha TikTok oo loo gudbiyo dalka Shiinaha, taasina waxay keentay in dowladaha badan ay toosha ka daba qaataan TikTok.
Dowladda Hindiya ayaa kamid ah. 29kii Juun 2020, Hindiya si toos ah u mamnuucday TikTok iyo 58 barnaamij kale oo laga leeyahay dalka Shiinaha, iyagoo ku soo eedeeyey inay xadaan, si qarsoodi ah-na xogta isticmaalayaasha ugu gudbiyaan meel ka baxsan dalka. Balse kahor waqtigaas, inta aan si toos ah loo mamnuucin, Hindiya waxa ay shirkadaha Apple iyo Google ka codsadeen in TikTok laga saaro Play Store-ka iyo App Store-ka iyadoo lagu soo eedeeyey in barnaamijku faafinyo muqaalo anshax xumo ah, sidoo kalena in carruurta iyo dhalinyarada isticmaasha, ay halis ugu jiraan in loo bartilmaansado xad-gudbiyo galmo. TikTok ayaa aad caan ugu ahaa Hindiya, iyadoo lagu qiyaaso inay isticmaalayeen dad gaaraya 120 million, waxa uuna ahaa Hindiya suuqa ugu weyn ee uu TikTok lahaa. Balse hal maalin oo kaliya ayey Hindiya ku sababtay in TikTok uu waayo mid kamid ah suuqyadii ugu weynaa ee uu caalamka ku lahaa.
Go’aankaas ay Hindiya qaadatayna wuxuu noqday mid bilow u noqda in dowladaha caalamka oo dhan ay cayrsadaan TikTok. Oktoobar 2020, Pakistan ayaa mamnuucday TikTok, sidoo kale Indonesia iyo Bangladesh ayaa iyagana mamnuucay, iyagoo ku eedeeyey in TikTok lagu faafiyo muqaalo anshax xumo ah oo ka hor imaanaya dhaqanka iyo diinta umadda.
Ogoosto 6, 2020, Trump ayaa soo saaray amar si wax looga qabto barnaamijkan laga leeyahay Shiinaha ee ku faafaya Mareykanka, waxaana uu sheegay inay jiraan cadaymo lagu kalsoonaan karo oo sheegaya in TikTok ay Shiinaha u gudbiso xogta dadka Mareykanka, wuxuuna ka walaacsanaa in TikTok ay qatar ku tahay Mareykanka, maxaa yeelay ByteDance, shirkada iska leh TikTok, ayaa lagu eedeyey inay Shiinaha ugu gudbiso xogta isticmaalayaasheeda.
TikTok dhankooda waxay iska fogeeyeen eedaha ah inay Shiinaha ugu gudbiyaan xogta isticmaalayaasha, iyagoo sheegay in xogta dadka Mareykanka lagu keydiyo isla gudaha dalka Mareykanka, iyadoo backup-gareyo ah Singapore. Balse, sharciga sirdoonka qaranka ee Shiinaha ayaa dhigaya, in dhammaan shirkadaha ku leh xuduudaha dalka Shiinaha ay xogtooda ku wareejin karaan dowladda Shiinaha, iyagoo aan loo baahnayn in maxkamad loo maro. Taas ayaa shaki badan galisay in TikTok ay xogta isticmaalayaasha la wadaagto dowladda Shiinaha.
Si la mid ah markii uu soo baxay version-ka iOS 14 ee telefoonnada iPhone-ka, waxaa lagu soo daray qayb uu qofku ku ogaan karo barnaamijka koobiyeynaya qoraalka uu qofka taleefankiisa ku qoro. Kadib waxaa la faafiyey muqaalo sheegaya in TikTok uu akhrinayo qoraalka ku qoran taleefonkaaga. Sidoo kale, qof ayaa barta xiriirka bulshada ee Reddit wuxuu ku qoray qoraal dad badan ay faalo ka bixiyeen. Wuxuu sheegay in app-ka uu sameeyay baaritaan wuxuuna qoraalkiisa ku sheegay in TikTok ay tahay goob xog ururin oo loo ekeysiiyey barnaamijyada baraha bulshada.
Run ahaantii, TikTok waxay aruursataa xog aad u fara badan, taasina waxay keentay in la isweydiiyo maxay tahay sababta TikTok ay xog intaa le’eg u aruursaneyso? Maxaase ka dhexeeya iyaga iyo Shiinaha? Markii la dhaho xog urursi, barnaamijyada baraha bulshada oo dhan waa ay ka simanyihiin in xogtaada aruursadaan si ay xayeysiiyayaasha ugu iibiyayaan, maxaa yeelay waa sida kaliya ee ay lacag ku sameeyaan. Laakiin waxa TikTok-ga gaarka ka dhigaya waxay tahay, in xisbiga shuuciga ee Shiinaha ay xogta isticmaalayaasha TikTok hayaan, ayaa ah mid aad u cabsi badan. Xiriirka ka dhexeeya Shiinaha iyo TikTok ayaa umuqday mid aysan TikTok dabooli karin, maadaama la soo saaray cadaymo sheegaya in TikTok ay faafreeb ku sameeyeen muqaalo lasoo galiyey TikTok oo looga soo horjeeday xisbiga shuuciga ah ee Shiinaha, sida mudaharaadkii Hong Kong iyo dhaqanka xun ee Shiinaha ula dhaqmo dadka laga tirada badan yahay ee Muslimiinta Uyghurs-ka.
Markii la dhaho barnaamijyada baraha bulshada, shayga koowaad ee adeegsadaan si ay qofka isticmaalaha ah ugu hayaan oo uusan uga bixin barnaamijka waa algorithm. Micno ahaan, algorithm-ku waa nidaam talo-bixin oo go’aamiya fiidiyowyada ka soo bixi doona boggaaga. Barnaamij walba oo baraha bulshada ahna wuxuu leeyahay algorithm u gaar ah. TikTok isaga waxa uu leeyahay algorithm awood badan oo ka duwan dhammaan barnaamijyada kale ee baraha bulshada. Wuxuu awood u leeyahay inuu waqti badan kugu sii hayo app-ka, oo ay kugu adkaaneyso inaad ka baxdo ama xitaa aad ka maqnaato waqti badan.
Algorithm-ka TikTok-ga sida uu u shaqeeyo waa si khiyaano badan ku jirto oo aan si sahlan loo fahmi karin. Sida iyaga website-kooda ku xusan, muuqaalada uu algorithm-ka TikTok-ga ku tusayo waxa door weyn ka qaadanaya dhaqdhaqaaqyada aad ka dhex sameyso TikTok-ga, sida like-ta, share-ta iyo follow-ga. Balse baaritaano la sameeyey ayaa waxay cadeynayaan in algorithm-ka aysan ku filnayn intaas oo kaliya si uu kugu sii hayo barnaamijka, ee uu u baahan yahay hal shay oo dheeri ah — “Intee in le’eg ayaad ku raageysaa hal mowduuc.”
Mar walba oo aad ku raagtid muuqaalo ka hadlaya hal mowduuc oo gooni ah, xitaa haddii aadan like saarin ama dhaqdhaqaaq kaleba aadan sameyn, algorithm-ka wuu kula socdaa, wuxuuna ku soo badinayaa mowduucyadaas isku midka ah. Markii dhinac wanaagsan laga fiiriyo, waxba kama qaldana inaad daawato muuqaalada TikTok uu u arko inaad xiiseyneyso. Balse markii dhinac kale laga fiiriyo, wuxuu kugu ridi karaa god dheer oo ay adag tahay inaad ka baxdo.
Tusaale: Kawaran haddii aad tahay qof murugeysan oo qalbi jabsan, dhowr mar-na aad ku hakatey muuqaalo ka hadlaya xaaladda aad ku sugan tahay. TikTok markaas wuxuu u maleynayaa inaad xiiseyso muuqaalo caynkaas ah. 93% muuqaalada uu ku tusi doono waa muuqaalo la xiriira dhaawac niyad jab iyo walwal, kuwaas oo kugu sababi kara in dhibaatadii aad la halgameysay ay labo jibaar kugu noqoto, heer uu TikTok kugu gaarsiiyo inuu ku tuso muuqaalo dhiirigelinaya isdilka.
Dhibaatoyinka kale ee uu algorithm TikTok leeyahay waxaa kamid ah ugaarsiga caruurta yaryar. TikTok waxa ugu badan ee isticmaala waa carruur iyo dhalinyaro. Carruurta xilligan waxay ku koreyaan da’da baraha bulshada, qaar badan oo kamid ahi ma fahansana dhibaatada ay kala kulmi karaan barnaamijkan. 2019-kii ayey ahayd markii ay TikTok bixisay lacag ganaax ah oo dhan $5.7 milyan, kadib markii Guddiga Ganacsiga Federaalka Mareykanku ay ku eedeeyeen inay si sharci darro ah u aruursatay xogta carruurta da’doodu ka yar tahay 13-ka sano iyadoon ogolaansho waalid haysan. Ugaarsigaas uu TikTok ilmaha ku hayo wuxuu ku ridi karaa god dheer oo ay adag tahay inuu ka baxsadaan, sida inay daawadaan muuqaalo aan loogu talo galin inay ilmo yar arkaan iyo waxyaabo xun sida in loo bartilmaansado xadgudub iyo galmo, maadaama TikTok si toos ah fariin looga soo diri karo.
Sidaas oo kale, TikTok wuxuu ku dhiirigeliyaa gabdhaha yaryar inay qaawiyan jirkooda. Gabar yar oo 16 jir ah ayaa kusoo biirtay TikTok, muuqaalkii ugu horeeyey ee ay soo dhigtay wuxuu ahaa iyadoo hagaajinaysa guriga qoyskeeda, muqaalkaas wuxuu helay 5 like. Kadib waxay aragtey in gabdhaha soo galiya muuqaalada jirkooda qaawan yihiin ay helaan like badan. Kadibna waxay isku dayday: “Waxaan doonayay inaan caan ka noqdo TikTok-ga,” ayey dhahday “waxaan bartay in haddii aad soo dhigto waxyaabo muujinaya jidhkaaga, dadku ay bilaabi doonaan inay jeclaadaan.” Markii gabadha yar la jeclaado muuqaalo ay jirkeeda muujineyso, waxay qiimaheeda dul dhigeysaa sida uu jirkeeda u egyahay waxayna mar walba isku dayeysaa inay kor u qaaddo attention-ka dadka ay u qabaan muuqaaladeeda. Algorithm-ka TikTok-ga wuxuu abaalmarinayaa in muuqaaladeeda uu faafiyo.
Dhibaatoyinka kale ee TikTok-ga waxaa kamid ah dad badanna u dhibaateysan yihiin kor u qaadista xanuunka cunta xumada. Waxa ugu badan ee ka cabanaya waa gabdhaha yaryar. In badan oo aad daawato muuqaalo ka sheekeynaya inta kalori oo qofkaasi cuno maalintii ama sida miisaanka loo dhimo, TikTok wuxuu ku soo badinayaa muuqaalo caynkaas ah iyo kuwa kugula talinaya inaad isticmaasho daawooyin khatar ah oo lagu dhimo miisaanka, iyagoo kugu sababaya inaad ka go’do cunada oo dhan baqdin aad ka qabto inaad cayishid. Ama kasoo horjeedka taas, gabdhaha yaryar ee doonaya inay miisaankooda kor u qaadaan,uu TikTok tuso muuqaalo daawooyin khatar ku ah caafimaadkooda oo laysku cayiliyo.
Haddii aad isku deydo inaad ka hadasho TikTok dhexdiisa waxyaabaha qatarta ah ee uu faafinayo, TikTok wuxuu afka ku qaban doonaa. Dhibaatoyin ka TikTok intaas kuma eka. Warbixino ayaa sidoo kale sheegaya in TikTok shaqaalaheeda lagu amray inay faafreeb kusameeyaan muuqaallada ay soo galinayaan dadka ay u arkayaan inay foolxun yihiin, dadka cayilan, dadka faqiirka ah ee goobaha aan quruxbadneyn wax soo duuba, ama dadka xanuunsan.
Waxyaabahaan oo dhan waxay u sameynayaan waxa ay isku dayayaan inay barnaamijkooda ka dhigaan meel laqatimo oo qof kastaahi ku adkaato inuu ka baxo. TikTok-ga Shiinaha (Douyin) isaga wax badan ayuu kaga duwan yahay TikTok-ga caadiga ah, sida in qofka laga xakameeyo isticmaalka badan ee app-ka, in loo oggolaado inuu qofka isticmaalo 40 daqiiqo oo kaliya maalintii, iyo in algorithm-ku qofka tuso muuqaalo uu wax ka faa’iidayo halkii uu tusi lahaa muuqaalo maalaayacni ah.
Dhinaca kale, algorithm-ka TikTok-ga, qofka wuxuu tusayaa muuqaal walba oo uu inta badan fiirsado si uu u madaaddaliyo oo uu app-ka ugu sii hayo. Dadka qaar wuxuu tusayaa muuqaallo madadaalo iyo qosol ah, iyagoon xitaa ogeyn in TikTok leeyahay dhinac xun, halka dadka qaar algorithm-ku uu tusayo muuqaallo dhibaato u geystaya. Haddii si kale loo dhigo, TikTok waxba kama galin haddii aad murugeysan tahay, ama aad faraxsantahay, ama aad xanuunsantahay, ama aad qof yar tahay; ujeedkoodu waa inaadan ka bixin oo aad la qabsato isticmaalka barnaamijka, waxayna isugu dayayaan si walbo oo ay isugu dayi karaan, ama hakuu wanaagsanaato, ama hakuu xumaato.
